Konya Bilim Merkezi İlimge

İlk Müslüman Kadın Astronom: Meryem el-Usturlabi

 Azime Selin Ekici
 3 dk  944

Yıldızlar insanoğlunun yaşamında her zaman önemli bir yere sahip olmuştur. Astronomiden navigasyona kadar yıldızlar, insanlara tarihin her döneminde rehberlik etmişlerdir. 10. yüzyılın Suriye’sinde hayatın sırrını yıldızlarda bulan Müslüman bir kadın vardı: Meryem el-Usturlabi. Tam adıyla Meryem el-İcliyye, ilk Müslüman kadın astronomi bilimcisidir. Dehasıyla 10. yüzyılda usturlap yapma zanaatını bir sonraki seviyeye taşımıştır.

Usturlab kelimesi Grekçe yıldız anlamına gelen astronla, lambanein yani almak, yakalamak, ölçmek anlamlarına gelen kelimelerinin birleşimiyle oluşan astrolabos veya astrolabon kelimelerinin Arapçalaşmış halidir. Latincedeki karşılığı astrolabiumdur. Buna göre usturlab kelimesi, yıldızları anlamak için kullanılan bir alet anlamına gelmektedir. Gökyüzündeki yıldızları ve diğer nesneleri bulmak ya da Güneş’in veya bir yıldızın konumundan yararlanarak zamanı belirlemek anlamlarında da kullanılmaktadır. Usturlab günümüzün navigasyonu, saati, takvimi ve dünyanın teknolojide geldiği son seviyenin başlangıç noktasıdır.


Meryem el-Usturlabi 10.yüzyılda Suriye’nin Halep şehrinde yaşamıştır. Kesin olarak doğum ve ölüm tarihi bilinmemekle birlikte yaşadığı süre içerisinde detaylı ve hassas usturlaplar yapmıştır. Usturlaba olan ilgisi babasından gelmektedir. El-İcliyyel-Usturlabi adıyla bilinen babası Bağdat’ta bir usturlap yardımcısının yanında çırak olarak çalışmaktaydı.

Usturlabın tasarımı, Meryem’in karmaşık matematiksel hesaplamalar ve hassasiyetlerle çalışmasını gerektiriyordu. Başta zorlansa da Meryem zamanla kendini geliştirdi ve usturlap yapımında ustalaştı. Meryem’in bu meziyeti Kuzey Suriye’nin çoğunu ve Batı Cezire’nin bazı kısımlarını kapsayan Halep Emirliği’nin kurucusu Seyfüddevle’yi da (Seyfüddevle el-Hamdani) etkiledi. Seyfüddevle, Meryem’in çalışmalarını çok karmaşık ve yenilikçi buldu. Meryem’in ünü artmaya başlayınca onu Halep’teki sarayında çalıştırmaya karar verdi. Bu süre zarfında navigasyon ve zaman tutma tekniklerinin geliştirilmesine katkılar sağladı.

Meryem'in astronomiye yaptığı önemli katkılar, 1990 yılında Palomar Gözlemevi'nde Henry E. Holt tarafından keşfedilen 7060 Al-Ijliyye adlı ana kuşak asteroidine Meryem'in adının verilmesiyle resmen tanınmıştır. Meryem, uluslararası bir bilim ve kültür mirası organizasyonu olan 1001 Inventions tarafından Orta Çağ’da İslam dünyasının her alanında gelişme gösterdiği dönemi ifade eden İslam Rönesansı’nın (İslam’ın Altın Çağı) sıra dışı kadınları arasında sayılmıştır. Bazı akademik çalışmalar, matematik dersi almamış olmasına rağmen Meryem'in yaptığı usturlabın, yıldızların ve diğer gök cisimlerinin matematiksel konumlarını hassas bir şekilde belirlemek için kullanılabileceğine işaret eden kanıtlar ortaya koymuştur. Matematiği ince işçilikle ve mükemmel metalürji bilgisiyle birleştirerek modern astronomiye ve İslam dinine yaptığı katkılar, zekâ seviyesinin ne kadar yüksek olduğunu göstermiştir.

Asırlar sonra 2016 yılında bilim-kurgu yazarı Nnedi Okorafor'un ana karakteri Mariam olan 'Binti' adlı romanı Nebula Ödülü'nü aldı. Meryem, bilim kurgu romanı Binti'nin başkahramanının arkasındaki ilham kaynağıydı. Okorafor, Meryem ve çalışmalarını BAE'deki bir kitap festivalinde öğrendiğini belirtti: “Binti'ye adını veren ana karakter, usturlap yapımında uzman olan genç bir kadındır.”

Kendisinin yaptığı usturlaplardan hiçbiri imzası bulunmadığı veya teyit edilemediği için bulunamadı. Ama yine de bıraktığı miras, kendinden sonra gelenlere ışık oldu.

#bilim #astronomi #usturlap #meryemelusturlabi
0
0
0
Kaynakça

Mvslim. “Mariam Al-Astrolabi: A Female Scientist or a Wish Upon a Star?” MVSLIM (blog), 18 Eylül 2017. https://mvslim.com/mariam-al-astrolabi-a-female-scientist-or-a-wish-upon-a-star/

Tasci, Ufuk Necat. “Mariam al Astrulabi: A Muslim Woman behind the 10th-Century Astrolabes”. Mariam al Astrulabi: A Muslim woman behind the 10th-century astrolabes. Erişim 15 Temmuz 2023. https://www.trtworld.com/magazine/mariam-al-astrulabi-a-muslim-woman-behind-the-10th-century-astrolabes-43479

“Extraordinary Women from the Golden Age of Muslim Civilisation – 1001 Inventions”. Erişim 15 Temmuz 2023. https://www.1001inventions.com/womens-day/

“Women’s Contribution to Classical Islamic Civilisation: Science, Medicine and Politics - Muslim HeritageMuslim Heritage”. Erişim 15 Temmuz 2023. http://muslimheritage.com/womens-contribution-to-classical-islamic-civilisation-science-medicine-and-politics/


BENZER MAKALE
İngiltere Tarihindeki Kanlı Kraliçe

İngiltere Tarihindeki Kanlı Kraliçe

İngiltere tarihinde Protestan reformuna karşı çıkarak, Katolik inancını savunan Kraliçe Mary'nin Protestan...

Modern Üniversitenin Kurucusu: Wilhelm von Humboldt

Modern Üniversitenin Kurucusu: Wilhelm von Humboldt

Wilhelm von Humboldt, Prusyalı bir devlet adamıdır. Bakanlık ve diplomatlık yanında filozof, dilbilimci ve eğitimcidir....

Ortaçağ Yahudi Alimi: Saadia Gaon

Ortaçağ Yahudi Alimi: Saadia Gaon

Asıl adı Saadia ben Yosef olan Saadia Gaon Müslümanlar arasında Said el-Feyyumi olarak tanınmaktadır. Babilonya’da...

Osmanlı Mimarisine Yön Veren İsim: Mimar Sinan

Osmanlı Mimarisine Yön Veren İsim: Mimar Sinan

Osmanlı’nın en gözde mimarı olan Sinan, Kayseri’nin Ağırnas köyünde dünyaya gelmiştir. Yavuz...

Said Halim Paşa’nın Hayatı ve Düşünceleri

Said Halim Paşa’nın Hayatı ve Düşünceleri

Said Halim Paşa, döneminin İslam çizgisindeki aydınlarındandır. Çağdaşlarının aksine İsviçre’de...

Bir İslam Sanatçısı: Sıdıka Cuma

Bir İslam Sanatçısı: Sıdıka Cuma

Sıdıka Cuma, eleştirmenlerce beğenilen, birçok ödüle sahip çağdaş İslam sanatçısı, grafik...

Peygamber Efendimizin Şairi: Hassan Bin Sabit

Peygamber Efendimizin Şairi: Hassan Bin Sabit

Hz. Peygamber’i, ashabını ve İslâm dinini, müşriklerin hicivlerine karşı şiirleriyle savunduğu için...

Ölümcül İsyan: An Lushan Ayaklanması

Ölümcül İsyan: An Lushan Ayaklanması

755-769 yılları arasında Çin’de süren An Lushan ayaklanması sonucu 36 milyon insan hayatını kaybetmiştir....

Meşhur Astronomi Alimleri: Mecrîtî ve Zerkali

Meşhur Astronomi Alimleri: Mecrîtî ve Zerkali

Astronomi insanlık tarihi kadar eski bir bilimdir. Gökyüzü her zaman insanlar için bir merak konusu...

Hüccetülislâm: İmam Gazzali mi? İmam Gazali mi?

Hüccetülislâm: İmam Gazzali mi? İmam Gazali mi?

“Hüccetülislâm” ve “Zeynüddin” isimlendirmeleri ise İmam Gazzali’nin...

ANASAYFA
RASTGELE
KATEGORİLER
POPÜLER
EN YENİLER