Konya Bilim Merkezi İlimge

Jeolojide Bir Devrim: Kıtaların Kayması Teorisi

 Azime Selin Ekici
 4 dk  3457

Levha tektoniği, Dünya'nın yer kabuğunun yavaş yavaş hareket ettiği fikrini ortaya koyan bir teoridir. Yer kabuğu yapboz gibi parçalardan oluşur. Yer kabuğunu oluşturan bu parçalara levha adı verilir. Okyanusal, kıtasal ve okyanusal-kıtasal nitelik taşıyan levhalar, on iki adet büyük ve çok sayıda da küçük parçadan oluşmaktadır. Levhalar, tıpkı suyun üzerinde yüzen bir sal gibi manto üzerinde hareket hâlindedir. Kıtaların kayması teorisi devrim niteliğinde bir teoridir. Ancak bu teori, ana akım bilim insanları tarafından uzun süre kabul görmemiştir. Bilim insanları, Wegener’ın şu anda yaygın olarak kabul edilen levha tektoniği teorisinin bir parçası olan bazı fikirlerini onlarca yıl sonra doğruladılar.


Dünya, dev bir katı kaya bloğu gibi görünebilir ancak bu görüntü yanıltıcıdır. Dünya, tektonik plakalar adı verilen yapboz benzeri birçok parçadan oluşmaktadır. Bu iddianın görülebileceği en bariz yerlerden biri, Afrika’nın batı kıyısı ile Güney Amerika’nın doğu kıyısıdır. Bu yerler yapboz parçaları gibi birbirine uyumludur. Alfred Wegener’ın kıtaların kayma teorisini ortaya atmasına neden olan şey bu uyumdur.

İlk dünya haritaları ortaya çıktığından beri pek çok insan, Brezilya’nın Afrika kıtasına ne kadar iyi oturduğunu fark etmiştir. Kıtaların kayma teorisi Wegener kitabını yayınlamadan önce ortaya atılmıştır. Fakat Alfred Wegener bu teoriyle ilgili başka bağlantılar aramıştır. Wegener, var olan verilerin yeniden değerlendirilmesi ve kıtaların kayması fikrini yeniden formüle etmiştir. Afrika ve Güney Amerika kıyılarında, dünya haritasının değişmez olduğuna inanan jeologların mantıksız bir açıklama sunduğu, hayvanların ve bitkilerin bir kıtadan diğerine geçmesine izin verdikten sonra ortadan kaybolan kara köprüleri gibi araştırmaları inceledi. Ancak ne kadar çok köprü hayal edilirse edilsin, en ünlü jeologlar Afrika'da neden buzul izleri olduğunu ya da Kuzey Kutbu yakınlarında neden kömür şeklinde tropikal bitki örtüsü kalıntıları bulunduğunu açıklayamıyorlardı. Wegener'e göre bu ancak mevcut kıtaların bir zamanlar ekvator etrafında yoğunlaşarak yaklaşık 200 milyon yıl önce parçalanan ve kendisinin “Pangea” adını verdiği bir süper kıta oluşturması halinde mümkündü. Tüm bu gerçekleri ilişkilendirmek kimsenin aklına gelmemişti ama Wegener farklı bilimlere olan ilgisi sayesinde bunlarda kıtaların kaymasının kanıtlarını gördü.


Wegener’ın radikal görüşleri jeoloji disiplininin temellerini sorgulamıştı. Wegener’ın jeoloji konusunda hiç altyapısı yoktu çünkü o bir meteorologdu. Dolasıyla jeologlar onun kanıtlarını hiçe saymak, önerilerini küçümsemek uğruna her tavizi göze aldılar ve Wegener’ın ortaya koyduğu teoriyi reddettiler. Fosillerin dağılımı sorununu geçiştirmek için, alakasız kara kütlelerini ‘kara köprüleri’ ile birbirine bağladılar. Çok geçmeden de tarih öncesi denizlerin haritaları, varsayımla kurulan kara köprüleriyle dolmuştu. Ancak bunlar da bazı şeyleri açıklamaya yetmiyordu.

Konuya açıklık getiren İngiliz jeolog Arthur Holmes oldu. Günümüzde geçerli olan ‘kıtaların kayması’ kuramını oluşturdu. Bu da radikal bir karar olarak düşünüldü. Ancak yine de bilimsel camiada bu fikri kabul edenlerin sayısı artmaya başladı.

1963’te yapılan çalışmalarda deniz tabanlarının Harry Hess’in önerdiği gibi (deniz tabanı yayılması) yayılmakta olduğu ve kıtaların da hareket ettiği ispatlandı. Yalnızca kıtaların değil, yerkabuğunun tamamının hareket halinde olduğu anlaşılmıştı. Bu noktadan sonra da “kıtaların kayması” levha tektoniği adını aldı.

Britannica Ansiklopedisi'nin 1964 baskısı hala Wegener'e inanmıyordu, ancak o yıl birçok jeolog yeni kanıtlarla Wegener fikirlerini benimsemeye başladılar. Yer kabuğunun levhalardan oluşan bir yapboz olduğu ve sadece en yüksek parçalar olan kıtaların değil, bütün parçalar halinde hareket ettiği fikri benimsendi.

Levhaların hareketleri; yaklaşma, uzaklaşma ve yanal yer değiştirme olmak üzere üçe ayrılır. Bu hareketler sonucunda da depremler, tsunamiler ve sıradağlar meydana gelir.

#bilim #tektonik #levha #kıta #jeoloji #coğrafya #kıtalarınkayması
0
0
0
Kaynakça

Conocimiento, Ventana al. “Alfred Wegener and His Theory of Continental Drift”. OpenMind (blog), 30 Ekim 2020. https://www.bbvaopenmind.com/en/science/leading-figures/alfred-wegener-theory-of-continental-drift/

Sol, Ayhan. “LEVHA TEKTONİĞİ: JEOLOJİDE BİR DEVRİM Mİ?” İstanbul Yerbilimleri Dergisi 8/1,2,3 (15 Mayıs 2012).

Science ABC. “How Did Continental Drift Affect Life On Earth Today?” 03 Şubat 2023. Erişim 20 Mart 2023. https://www.scienceabc.com/nature/animals/how-did-continental-drift-affect-life-on-earth-today.html


BENZER MAKALE
Endülüslü Müslümanların Atlantik Okyanusunu Keşfetme Girişimleri

Endülüslü Müslümanların Atlantik Okyanusunu Keşfetme Girişimleri

Coğrafyacı al-Mas’udi, İber yarımadasında yaşayan Müslüman Arapların Atlantik okyanusunu keşfetmek amacıyla...

Babil ve Asma Bahçeleri

Babil ve Asma Bahçeleri

Babil tarihi, Mezopotamya'daki Babil kentinin tarihini kapsar. Babil, günümüzde Irak'ın güneyinde...

Tikal Tapınağı: Mayalar’ın Mimari Harikası

Tikal Tapınağı: Mayalar’ın Mimari Harikası

Tikal Tapınağı, Maya uygarlığı tarafından M.Ö. 4. yüzyılda inşa edilmiştir. Tikal, Maya uygarlığı döneminde...

Mısır Piramitleri: Antik Mimarinin Büyüleyici Yapıları

Mısır Piramitleri: Antik Mimarinin Büyüleyici Yapıları

Mısır Piramitleri, insanlık tarihindeki en etkileyici mimari başarılardan bazılarıdır.

Angkor Vat Tapınağı

Angkor Vat Tapınağı

Angkor Vatı, Kamboçya'da bulunan ve dünyanın en önemli arkeolojik bölgelerinden biri olan Angkor...

Baharatın Tarihi ve Baharat Yolu

Baharatın Tarihi ve Baharat Yolu

Antik ticaret yollarından oluşan bir ağ olan Baharat Yolu, baharatların menşe yerlerinden uzak noktalara taşınmasını kolaylaştırarak...

Dünyanın Devletsiz Kıtası Antarktika ve Antarktika Antlaşması

Dünyanın Devletsiz Kıtası Antarktika ve Antarktika Antlaşması

Dünya üzerinde hiçbir devletin söz hakkının olmadığı, insanlar tarafından kolonileştirilmemiş, yerli...

Orta Çağ Dünyası Kaşifi: İbni Battuta

Orta Çağ Dünyası Kaşifi: İbni Battuta

Faslı bir alim ve seyyah olan İbn Battuta, dönemin tüm kaşiflerinden daha uzaklara giderek yaptığı olağanüstü...

Aztek Başkenti: Tenochtitlan

Aztek Başkenti: Tenochtitlan

Güney Amerika’nın kadim halkları arasında yer alan Aztek İmparatorluğunun başkenti konumundaki Tenochtitlan,...

Çölün Efendileri: Tuaregler

Çölün Efendileri: Tuaregler

Tuareg, Touareg ve Tevarık olarak adlandırılan çölün halkı, Batı ve Orta Sahel bölgelerinde yaşamaktadır....

ANASAYFA
RASTGELE
KATEGORİLER
POPÜLER
EN YENİLER