Konya Bilim Merkezi İlimge

Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala

 Raziye Betül Dikmen
 3 dk  663

Yahudiler yüzyıllar boyunca seçilmiş halk olmaları nedeniyle kendilerini her zaman diğer toplumlardan ayrı tutmuş ve kendi içlerinde bir hayat sürdürmüşlerdir. Ancak Yahudilerin kutsal topraklarını terk etmek zorunda kalmaları ve diğer toplumlarla iç içe yaşamaya başlamaları ile bu içe kapanık olarak sürdürülen yaşam şeklinin değiştirilmesi gerektiğine olan inanç artmıştır. 18. yüzyılda Avrupa’da yaşayan Yahudiler arasında ortaya çıkan ve Yahudi aydınlanması olarak bilinen Haskala Almanya’da başlayarak diğer Avrupa ülkelerine yayılmıştır. Takipçilerine “bilge ve zeki kişi” anlamına gelen maskilim denilmektedir.


Haskala hareketinden önce Avrupa’da yaşayan ve Aşkenaz olarak bilinen Yahudiler kendilerine ait olan Yidiş dilini kullanmakta, çocuklarını kendi okullarına göndererek Talmud eğitimi aldırmakta ve Yahudi kültürünü devam ettirmekteydi. Ancak değişen ve gelişen dünya içerisinde Yahudilerin bu dünya ile uyumlu hale gelmesi istenmiştir. Yahudilerin Avrupa toplumuna uyumlu olarak hareket etmeleri, içinde yaşadıkları toplumla bir bütün oluşturmaları için Haskala hareketi ortaya çıkmıştır. Haskala hareketi ile Yahudilerin Avrupa kültürüne katılmasında herhangi bir sorun olmadığı açıklanmıştır. Hareketin önemli ismi olan Moses Mendelson, Yahudilerin Yahudi hukukuna bağlı olan kuralları ev hayatlarında devam ettirmelerini, toplumsal hayatta ise diğer toplumlarla uyum içinde olmalarını söylemiştir. Kısacası Yahudilerin özel yaşamlarında Yahudi olarak kalmasını ancak sosyal olan her alanda toplumla bir bütün hale gelmesi gerektiğini savunmuştur.


Haskala hareketiyle ilk olarak eğitim alanında düzenlemeler yapılmış ve laik eğitime geçilmiştir. Yahudilerin kendi okullarında çocukları için temel eğitim kabul ettikleri kutsal kitap eğitimi neredeyse tamamen yok sayılarak yeni bir müfredat hazırlanmıştır. O zamana kadar yalnızca zengin ailelerin kız çocukları özel dersler ile eğitim alabiliyorken Haskala ile kız çocuklarının da genel eğitimden faydalanabilmesi sağlanmıştır. Zaman içerisinde Almanya’da yaşayan aileler çocuklarını Almanca ve Fransızca öğrenmeleri için desteklemiştir. Mendelson da Avrupa’daki Yahudilerin kendilerine ait olan Yidiş dili yerine Almanca konuşmalarını söylemiştir. Hatta Mendelson Tevrat’ı İbranice harflerle Almancaya çevirerek Yahudilerin son derece hakim olduğunu bildikleri kutsal kitap üzerinden Almancaya aşina olmalarını sağlamak istemiştir. O dönemde bu dili kullanarak Yahudilerin ticarette diğer insanları kandırdığı iddialarının dilin değiştirilmesinde etkili olduğu düşünülmektedir.

Haskala düşüncesinin etkisiyle kutsal toprak anlayışı ve bir kurtarıcı geleceği inancı etkisini kaybetmiştir. Bu dönemde ortaya çıkan ve başarısızlıkla sonuçlanan Sabatay Sevi’nin hareketi de Mesih beklentisinin yok olmasında etkili olmuştur.

Almanya’da başlayan ve diğer Avrupa ülkelerine yayılan Yahudi aydınlanma hareketine Ortodoks Yahudi cemaati büyük tepki göstermiştir. Çünkü Haskala düşüncesinde söylenen “evde Yahudi dışarıda diğer toplumlar gibi olun” söylemi Ortodokslar için kabul edilmez bir husustur. Ortodokslara göre bir Yahudi her zaman her yerde inandıklarından taviz vermemelidir. Bu nedenle Ortodoks Yahudiler Haskala hareketini bir asimilasyonun başlangıcı olarak görmüşler ve onu eleştirmişlerdir. Kutsal kitapta geçen “Öteki ulusların içinde yok olacaksınız, düşman ülkeler sizi yutacak.” (Levililer 26:38) ifadesinden hareketle Haskalayı “Yahudilerin öteki uluslar içerisinde yok olması” olarak açıklamışlardır.


1870-1880 yıllarında Haskala hareketinden milliyetçiliğe dönüşüm süreci başlamıştır. Başında Leon Pinsker’in bulunduğu bu milliyetçilik hareketi Hibbat Zion (Siyon Sevgisi) olarak adlandırılmıştır. Pinsker’e göre “Yahudiler her yerde misafir, hiçbir yerde ev sahibi değildir”. Yahudilerin sorunlarının çözülmesinde esas olan onların İsrail topraklarına dönmesi ile mümkündür. Böylece aydınlanma olarak ortaya çıkan Haskala hareketi Yahudi milliyetçiliğinin ve Siyonizm’in oluşmasında önemli rol oynamıştır.

#yahudi #aydınlanma #haskala #avrupa #mosesmendelson
0
0
0
Kaynakça

Kurt, Ali Osman. “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”. Milel ve Nihal 7/1 (01 Mart 2010), 33-59.

“2010_17_KURTAO.pdf”. Erişim 19 Mart 2023. http://isamveri.org/pdfdrg/D02895/2010_17/2010_17_KURTAO.pdf

“Haskala | Judaic Movement | Britannica”. 23 Şubat 2023. Erişim 18 Mart 2023. https://www.britannica.com/topic/Haskala

My Jewish Learning. “Haskalah, the Jewish Enlightenment”. Erişim 18 Mart 2023. https://www.myjewishlearning.com/article/haskalah/

“The Haskalah”. Erişim 18 Mart 2023. https://www.jewishvirtuallibrary.org/the-haskalah

“YIVO | Haskalah”. Erişim 18 Mart 2023. https://yivoencyclopedia.org/article.aspx/haskalah

BENZER MAKALE
Hristiyanlıkta İkon Anlayışı

Hristiyanlıkta İkon Anlayışı

Yunanca “eikon” sözcüğünden gelen ikon veya ikona, imge, simge, tasvir anlamlarına gelmektedir....

İstanbul Fener Rum Patrikhanesi

İstanbul Fener Rum Patrikhanesi

1054 yılında Hıristiyan kiliseler arasında yaşanan büyük ayrılığın ardından İstanbul'da Roma'dan bağımsız...

Mabedin Kurtuluş Bayramı Hanuka

Mabedin Kurtuluş Bayramı Hanuka

“Işık Festivali”, “Makkabi Bayramı” olarak da bilinen Hanuka, Yahudiler tarafından her yıl Kislev...

Evanjelizm ve Amerika Örneği

Evanjelizm ve Amerika Örneği

Evanjelizm’in Amerika’ya girmesi ve burada sağlam şekilde inşa edilmeye başlaması, İngiltere’de ortaya...

Ölmüş Ataların Geride Kalanları Ziyarete Geldiği Gün: Bon Festivali

Ölmüş Ataların Geride Kalanları Ziyarete Geldiği Gün: Bon Festivali

Obon olarak da adlandırılan Bon festivali, Japonya’da “ataları anma bayramı” olarak kutlanmaktadır. Bon...

Caynizm ve Ahimsa Prensibi

Caynizm ve Ahimsa Prensibi

Caynizm’in dünya üzerinde tanınması ve yaygınlık kazanmasında etkili olan en önemli inanç “ahimsa”...

Şiilik ve Ana İlkeleri

Şiilik ve Ana İlkeleri

Şia, Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ali’nin nass ile halife oluğuna inanır ve imametin kıyamete kadar...

Son Akşam Yemeği Tablosunun Kökeni ve Evharistiya

Son Akşam Yemeği Tablosunun Kökeni ve Evharistiya

Leonardo da Vinci denilince akla gelen eserlerinden biri de hiç şüphesiz Milano’da Santa Maria delle Grazie...

Sathya Sai Baba Hareketi

Sathya Sai Baba Hareketi

Aziz Shirdi Sai Baba'nın reenkarnasyonu olduğu kabul edilen Sathya Sai Baba'nın, Hindistan'da başlattığı...

Bahai Dini ve Tarihsel Süreci

Bahai Dini ve Tarihsel Süreci

Şii gelenek içerisinde 19. yüzyılda ortaya çıkan Bahailik, Mirza Hüseyin Ali tarafından kurulmuştur....

ANASAYFA
RASTGELE
KATEGORİLER
POPÜLER
EN YENİLER